Okul öncesi (0 – 6 yaş) çocukların bebek gelişim, sosyal gelişim, dil gelişim, bilişsel gelişim, fiziksel gelişim ve özbakım becerileri alanlarında değerlendirmeye ve ihtiyaçlarına uygun gelişim ve eğitim programı hazırlamaya yönelik bir eğitim paketidir.
Amerika Birleşik Devletlerinde, okul öncesi dönemde olan çocukların gelişimini desteklemek için Özel Eğitim Daire Başkanlığı tarafından 1969 yılında proje yarışması düzenlenmiştir. Portage bu yarışmada en özgün ve en başarılı projelerden ilk üçe girmeyi başarmış ve maddi destek almaya hak kazanmıştır. Bu projede çalışan birçok personelin işbirliği yaptığı uzmanlar ve ailelerden alınan bilgiler ile birlikte üç yıl boyunca üzerinde çalışılmış ve ilk kez 1972 yılında “Portage Erken Eğitim Klavuzu” hazırlanıp basımı yapılmıştır. Ardından 1976 yılında ülkenin farklı yerlerinde çalışanların verdikleri bilgiler ile güncellemesi yapılmıştır. Alanda çalışan uzmanların sağladıkları bilgiler, erken çocukluk dönemindeki mevcut uygulamalar ve aileler tarafından aktarılan bilgiler doğrultusunda 1994 yılında yeniden düzeltmeler yapılmıştır.
Amerikan Eğitim Bakanlığı tarafından 1975 yılında tüm ülkede uygulanması ve yaygınlaşması resmi olarak kabul görmüştür. Ardından Portage Erken Eğitim Rehberi dünya çapında yaygınlaşmaya başlamıştır, şuan 35’den fazla dile çevrilmiş, birçok ülkede erken çocukluk eğitiminde resmi olarak onaylı bir şekilde ve kullanımına devam edilmektedir. Portage temelinde ev hizmet modeline yönelik ortaya çıkmasına karşın, kurum temelli veya kurum-ev temelli uygulamalarda da başarıya ulaşmıştır.
Portage Erken Eğitim Kılavuzu üç farklı kısımdan oluşmaktadır.
1- Kullanım Kılavuzu
2- Gelişim Ölçeği
3- Etkinlik Önerileri Kılavuzu
Portage Erken Eğitim Kılavuzu’nun amaçları;
1- Uyarı çalışmalarında gelişimsel bir yaklaşım sağlamak.
2- Çocuğun gelişiminde birkaç alanına değinmek.
3- Mevcut becerilerin ve uyarı dönemindeki gelişimin kaydedilebileceği bir yöntem sağlamak.
4- Çocuğun gelişimini desteklemeye yönelik öneriler sunmak.
Gelişim Alanları Hakkında Bilgiler
Bebek Gelişimi bölümü ve beş farklı gelişim alanını içeren Değerlendirme Ölçeği, gelişim yaş puanı belirlemek amacı ile değil, gelişimsel bir değerlendirme yapmak amacıyla kullanılmaktadır.
Bebek Gelişimi: İlk aylardaki gelişimini değerlendirmek ve desteklemek amacıyla bu alanda uygulamacıya çeşitli etkinlik önerileri sunar.
Sosyal Gelişim: Bu alan becerileri çocuğun etrafındaki diğer kişilerle ilişki kurmayı içeren davranışları kapsar.
Dil Gelişimi: Doğumdan itibaren çocuğun bu süreçte takip ettiği sistematik aşamaların kapsar.
Özbakım: Bu alanda çocuğun kendi bakımını içeren yemek yeme, giyinme tuvalete gitme vb. kişisel bakımı içeren davranışları kapsar.
Bilişsel Gelişim: Çocuğun düşünsel işlevlerini kapsayan algılama, ilişki kurma, hatırlama ve problem çözme vb. becerileri kapsayan alandır.
Fiziksel Gelişim: Bu alan çocuğun temelde ince motor ve kaba motor becerilerinin değerlendirilmesini içermektedir.
Portage Erken Eğitim Kılavuzu’nun Türkiye basım, yayın, satış ve dağıtım izin sahibi Dr.Ender (Uzundemir) Marangoz kendi sitesinde “Portage Erken Eğitim Programı” ile ilgili olarak aşağıdaki açıklamalara yer vermiştir.
“…Özellikle gelişmişlik düzeyinin düşük olduğu bölgelerde beslenme, barınma, eğitim ve sağlık açısından olanakların sınırlı olması ve sosyo-ekonomik sorunlardan dolayı aileler çocuklarına yeterli eğitim verememekte ya da bu nedenlere bağlı olarak çocuklarını eğitim yaşantısından uzak tutmaktadırlar…”
Portage Erken Eğitim Kılavuzu, çocuğun gelişimini doğumdan itibaren bir bütün olarak ele alıp değerlendirerek desteklemektedir. Bu açıdan ailelere, eğitimcilere ve alanda çalışan diğer uzmanlara yeni bakış açıları kazandırarak, çocukların toplumsal yaşama uyum sağlamaları konusunda bir rehberin niteliği taşımaktadır.
Yaş Gruplarının Gelişim Alanlarına Beceriler ve Ödevlendirme
0-1 Yaş Arası
Sosyal Gelişim Alanı
Ce-Ee Oyununu Taklit Edebilirim
Çocuğunuzun sizi başlangıçta görmesini sağlayın ardından, bir sandalye veya masanın arkasına geçerek saklanın ardından‘ce-ee’ deyin ve sizi görmesini sağlayın. Oyuna tekrar saklanarak devam edin, oyundan Çocuğunuz sıkılana kadar devam edin. Eğer siz ilk çıktığınızda ilgilenmezse dikkat çekici bir şapka, toka vb. ilgisini çekebilecek materyaller kullanabilirsiniz.
Çocuğunuzun ellerini yüzüne tutun ve ‘ce-ee’ diyerek ellerini indirin. Çocuğunuzun ellerini kendi gözlerine koyun ve ellerini çekerek ‘ce-ee’ deyin.
Ellerinizi, örtüyü, gazeteyi, dergiyi, oyuncağı veya battaniyeyi kullanarak kendi yüzünüzü kapatıp, açıp ‘ce-ee’ deyin. Ardından onun da yapabilmesi için çocuğunuzun arkasına saklanabileceği bir nesne verin, onunda aynı şekilde saklanması için teşvik edin ve ‘ce-ee’ dedikten sonra size bakmasını teşvik edin. Gerekirse nesneyi çekmesine yardımcı olun.
Güvenli, ayaklı bir aynanın üstüne havlu veya örtü ile kapatın. Çocuğunuzun aynada kendini görebilmesi için örtünün ucunu kaldırın.
Dil Gelişim Alanı
Aynı Heceleri 2-3 Kez Tekrar Edebilirim
Gün boyunca yaptığı işlerle ilgili sesler çıkarın. Örneğin, çocuğunuzu yıkarken suyun üstünde “fış fış” diyerek bir kayığı itin, veya sevdiği bir yiyeceği yerken “mmm” diyerek karnını ovun veya tren ile oynarken “çuf çuf”, arabalar ile oynarken de “vın vın” seslerini çıkartın.
Çocuğunuzun tekrarlı yaptığı seslerden sonra durumu pekiştirin ve çıkardığı sesi tekrarlayın. Bunu yaparken sizinle aynı göz hizasında olmasına dikkat edin.
Çocuğunuz “ma”, “ba”, “de” vb. bir ses çıkarırsa sesi hızlıca iki kez “mama”, “baba”, “dede” vb. şeklinde taklit edin ve aynı sesi sizinle tekrar söylemesi için cesaretlendirin.
Özbakım Alanı
Yetişkinin Tuttuğu Bardaktan İçebiliyorum.
Büyük bir önlük kullanın. Başlangıçta sıvı ağzından akacak ve damlayacaktır. Ağızlıklı ve kapaklı bir bardak başlangıçta yararlı olabilir.
Bebek içmeden önce bardağın içindekini ona gösterin.
İki kulplu bardak kullanın. Bardağı bebeğin ağzına doğru eğerek ona az miktarda süt içirin. Bebeğin ellerini bardağın üstüne koyarak tutmasını ve elleriyle bardağı ağzına götürmesini destekleyin.
Bebeğin içme isteğini arttırmak için bardakla sıvı vermeden önce ona tuzlu kraker yedirin ve yudumlar arasında tuzlu yiyecek verin.
Bardakla içme isteğini arttırmak için onun en sevdiği içeceği kullanın. Mümkünse bu içeceği yalnızca bardakla verin.
Bilişsel Gelişim Alanı
Bir Kabın Altına Saklanan Nesneyi Bulabilirim.
Çocuğunuz bakarken bir kabın altına sevdiği bir nesneyi koyun. Bulması için teşvik edin, eğer bulabilirse yiyecekse yemesine, oyuncak ise oynamasına izin verin. Bu oyunu faklı nesneler ile tekrarlamaya devam edin.
Çocuğunuzun, sizin kabın altına nesneleri saklamasını izledikten sonra “….. nereye gitti?” veya “….nerede?” diye sorun. Eğer bulursa sen buldun diyerek heyecanınızı gösterin.
Onunda bir nesneyi saklaması için fırsat verin ve oyuncağı siz bulun, bunu bir oyun haline getirin.
Fiziksel Gelişim Alanı
Otururken Nesneleri Bir Elimden Diğerine Geçirebiliyorum.
Oyun zamanı, çocuğunuzun yakın çevresine cazip nesneler koyarak eline almasına teşvik edin.
Çocuğunuza bir nesne verin ve aynı eliyle tutması için ikinci bir nesne daha uzatın. İkinci nesneyi alabilmesi için ilkini bir elinden öteki eline nasıl geçireceğini ona gösterin. Eğer her iki nesneyi aynı elinde tutar veya tek eliyle göğsüne dayarsa, ona üçüncü bir nesne vererek ilk nesnelerden birini öteki eline geçirmesini sağlayın.
Yemekte, bebek eğer bir elini diğerinden daha az kullanıyorsa, az kullandığı eline bir yiyecek koyun. Tercih ettiği eline geçirmesi için destekleyin.
1-2 Yaş Arası
Sosyal Gelişim Alanı
Başka Bir Çocukla 2-5 Dakika Araba veya Top Oynamaya Katılıyorum.
Yakın yaşlarda olan çocuklar ile grup oyunları düzenleyebilirsiniz. Onlarla karşılıklı top yuvarlama/atma el ele tutuşup müzik eşliğinde dans etme veya birbirlerinin hareketlerini taklit etmeyi gösterin.
Üst üste konmuş iki üç bloğun üstüne bir karton parçası koyarak rampa yapın ve rampanın üstüne oyuncak kamyon veya araba koyup aşağıya kaydırmak için hafifçe ittirmeyi gösterin. Arabayı sırayla kimin kaydıracağı konusunda biraz yardım sağlayabilirsiniz.
Çocuklarla bir metre aralıkla birbirine doğru oturtun ve onların oyuncak aracı veya kurmalı oyuncağın birbirlerine itmelerini sağlayın. Onların oyununu gülümseyerek veya beraber oynamanın ne kadar hoş bir şey olduğunu söyleyerek ödüllendirin.
Dil Gelişim Alanı
Jest ve Mimik Yardımı Olmaksızın Söylenen 3 Farklı Yönergeyi Uygulayabiliyorum.
Emir verirken hareketle birleştirin. Örneğin, bir sandalyeyi göstererek “Lütfen otur.” deyin. Çocuğunuz söylenenin yapınca durumu pekiştirin. Zamanla hareketlerinizi azaltın ve sadece emir verin. Başlangıçta kullanılabilecek bazı emirler “otur, kalk, buraya gel” gibidir.
Çocuk bu basit emirleri yerine getirebilir duruma geldiğinde bunları günlük etkinlikler içerisinde sık sık kullanabilmesi için fırsat verin. Örneğin “kahvaltıya otur.” gibi. Başlangıçta çocuğun elinden tutarak yönergeyi yerine getirmesine yardım edebilirsiniz. Birkaç gün aynı kelimeleri tekrar tekrar kullanabilirsiniz. Yardım etmeden önce hareketi yapabilmesi için çocuğa zaman tanıyın. Yönergeyi yerine getirdiğinde gayretini takdir edin, “masaya hemen oturdun, aferin.” deyin.
Çocuğun yönergeyi anladığından emin olmak için bunu farklı nesnelerde de deneyin. Örneğin “lütfen, ayakkabını al.”, “lütfen, topunu al.” vb.
Özbakım Alanı
Ellerimi Suya Sokup Yüzüme Sürmeyi Taklit Edebilirim
Etkinliği öğretmeye banyo küvetinde başlatın. Banyo yaparken yüzüne nasıl su çarpacağını gerekirse ellerini yönlendirerek gösterin.
Yemekten önce ve sonra lavaboya yetişebilmesi için bir tabure koyun. Ellerini yıkarken ellerini lavabonun içine koymasını destekletin. Çocuğunuz kendi başına su sıçratmayı başarana kadar onun ellerini suyun içinde oynatın.
Ellerini ıslatıp yüzüne sürmeyi nasıl yapacağını çocuğunuza gösterin ve sizi taklit etmesini sağlayın. Davranışı pekiştirmek için ellerini yüzüne sürerken çocuğunuzun aynaya bakmasına izin verin.
Çocuğunuzun yüzüne çıkarması zor olmayan bir boya ile işaret koyabilirsiniz ya da siz bir miktar kirlenmesini sağlayabilirsiniz. Çocuğunuzun aynaya bakarak lekenin tamamını çıkarmasını sağlayın.
Bilişsel Gelişim Alanı
Adım Söylenerek ‘….. (Çocuğunuzun Adı) Nerede?’ Diye Sorulduğunda Kendimi Gösterebilirim.
Boy aynası kullanın. Çocuğunuzun hafif arkasında durarak ‘…… nerede?’ diye sorun ve çocuğunuzun elini tutarak kendini göstermesini sağlayın. Çocuğunuz yapmaya başladıkça fiziksel desteği azaltın ve çocuğunuzun çabasını pekiştirin.
Fotoğraflar kullanın ve çocuğunuzun adını söylediğinizde resmini göstermesini isteyin. Aile albümüne veya grup resmine bakarken çocuğunuzun adını kullanarak kendisini göstermesini sağlayın. Diğer aile üyelerini de göstermesini isteyin.
“…… Nerede?” deyin ve elini tutarak kendini göstermesini sağlayın. “Evet doğru, senin adın …….” deyin. Kendini gösterebildiğinde yardımınızı azaltın.
Fiziksel Gelişim Alanı
Yardımla merdivenleri yürüyerek çıkabiliyorum.
Çocuğunuzun elini tutarak kaldırımın üstüne çıkmasına izin verin. Onu övün ve destekleyin.
Merdivenin alttan iki basamağını kullanarak başlayın, Çocuk bir eliyle tırabzanı tutsun ve siz de diğer elini tutun. Yukarı doğru çıkarken, çocuğun yukarıya doğru adım atmaya teşvik etmek için elinden hafifçe çekin. Çok iyi bir iş yaptığını söyleyin.
Oyun zamanı marş çalın ve odanın içinde uygun adım yürüyün. Eğer çocuğunuz sizi taklit etmezse, bacaklarını uygun adım yürüyormuş gibi yukarı aşağı hareket ettirin. Ona merdivenden yukarı asker gibi çıkacağınızı söyleyin ve ayağını bir basama koyun. Ellerinizi dizinin arkasına koyun ve bacağını bir sonraki basamağa hareket ettirin.
Çocuğun önünde merdivenden yukarıya geri geri çıkın ve peşinizden gelmesi için onu teşvik edin.
2-3 Yaş Arası
Sosyal Gelişim Alanı
Sorulduğunda Tercih Yapabiliyorum
İki içecek, iki oyuncak veya iki yiyecek bulundurun. Çocuğun tercih yapmasını sağlamak için “Süt mü meyve suyu mu?”, “Araba mı gemi mi?” vs sorular sorun. Adını söylediğiniz her nesneyi ona doğru uzatarak iki nesneden birini alması gerektiğini anlamasına yardım edin. Seçebilmesi için ona yeterli zamanı tanıyın. Eğer seçim yapamazsa iki nesneyi de kaldırın ve daha sonra aynı etkinliği tekrarlayın.
Çocuğunuzun mümkün oldukça seçim yapmasına olanak tanıyın. Örneğin, “Kırmızı gömleği/elbiseyi mi mavi gömleği/elbiseyi mi giymek istiyorsun?”, “Köpekli kitabı mı oyuncaklı kitabı mı okumak istiyorsun?”
Dil Gelişim Alanı
Konuşmam İçerisinde “Bu” ve “Şu” Kelimelerini Kullanıyorum.
Çocuğunuz ile oyun oynarken, bildiği sıfatları kullanmanıza olanak sağlayacak birkaç materyal seçiniz. Önüne her defasında iki tanesini koyarak “Hangisi….(daha büyük,kırmızı, sıcak, küçük,uzun vs.)” diye sorun. Çocuğunuz doğru seçeneği gösterdiğinde siz “bu” veya “şu” kelimelerini kullanarak model olun. Bunu birlikte oynayacağınız bir oyun haline çevirebilirsini. Aynı şekilde çocuğunuz da size soru sormasını sağlayın, cevap vermesi istediğiniz şekilde siz cevap verin “Şu top daha büyük vb.”
Günlük yaşamınızda sunacağınız fırsatlar ile çocuğun daha çok seçim yapmasını saplayın, böylece size istediğini göstermek adına “bu, şu, o” kelimelerini daha çok kullanacaktır. “Hangi ….(boyayı, dondurmayı, oyuncağı, yemeği vb.) istersin?” sorusunu kullanmak için kendinize ve çocuğunuza fırsatlar yaratın. Cevap olarak “Bu dondurmayı istiyorum.” “Şu bardağı istiyorum”, “O oyuncağı istiyorum” gibi cümleler kurması için teşvik edin, model olun. Cümleyi kurma biçimini pekiştirin. Gerektiğinde sözel ipucu verin, zamanla ipucunu azaltın.
Özbakım Alanı
Boyuma Uygun Yerdeki Askıya Paltomu Asabiliyorum
Çocuğun paltosunun yakasının içine, ensesine gelen kısmına zincirden bir yarım daire dikin. Paltonun içine büyük bir yarım halka dikerek başlayın ve yavaş yavaş boyutunu küçülterek normal ölçülere getirin. Çocuğun bu zinciri kullanarak paltosunu askılığa asmasını sağlayın.
Bunu gün içerisinde doğal olarak çalışın. Çocuk dışarıdan içeri paltoyla girdiğinde kendisinin asmasını sağlayın.
Askılığın yanına çocuğun ismini yazın veya özel bir çıkartma yapıştırın, böylece çocuk oranın paltosunu asacağı özel bir yer olduğunu bilsin.
Bilişsel Gelişim Alanı
Dairesel Hareketleri Taklit Edebiliyorum.
Çocuğun kopya etmesi için kağıdın üzerine büyük dairesel hareketler yapın veya üzerinden geçmesi için bir daire çizin.
Çocuğun elini tutarak pastel boyayla dairesel hareketler yaptırın. Bunu yaparken “Dönüyor, dönüyor, hop, dönüyor” deyin.
Çocuğu parmağıyla kağıda, una, parmak boyasına veya kuma dairesel hareketler yapmaya teşvik edin. Bu, ona, boya kalemi kullanmadan önce ek bir çalışma olacaktır.
Banyo zamanı, çocuğun sabun köpüğü ile fayanslara daireler çizdirin.
Kurabiye yaparken, çocuğun hamuru açmasına yardım edin. Bir kahvaltı bıçağıyla hamurdan daire kesmesine yardımcı olun.
Fiziksel Gelişim Alanı
Küçük Nesnelerin Ambalajını Açabiliyorum
Sevdiği yiyecek veya beğendiği nesnelerin ambalajlarını nasıl açabileceğini gösterin.
Başlangıçta siz açmaya başlayın ve devamını onun getirmesi için teşvik edin.
İlgisini kaybetmemesi için açacağı nesneleri çeşitlendirmeye özen gösterin. Siz de kuru üzüm, kurabiye, kraker, ufak bir oyuncak veya bir kitap gibi şeyleri paketleyebilirsiniz.
Bütün aile bireyleri ile bir oyun oynayın. Bir nesneyi kat kat sarın. Her aile bireyi sadece bir katını açsın ve son katı açan kişinin nesneyi almasına izin verin. Oyuna ilk başladığınızda ambalajın içindeki nesneye önce çocuğunuuz ulaşmasını sağlayın, böylece oyun için heyecan duyacaktır. Oyun devam ederken sık sık çocuğunuzun nesneye ulaşmasını sağlayın. Nesnenin çocuğun ilgisini çeken nesneler olmasına özen gösterin, böylece ambalajı açmaya ilişkin çabası devam edecektir.
3-4 Yaş Arası
Sosyal Gelişim Alanı
Sıramı Bekliyorum.
Tanıdık ve ondan büyük çocuklarla “Aç Kapıyı Bezirgan Başı” gibi oyunlar oynamaları konusunda destekleyin. Oyunu oynayan herkese sıra geleceğini hatırlatın.
Çocuğunuzu parka götürdüğünüzde salıncak, kaydırak vb. oyuncaklara binerken, diğer çocukların sıra beklediklerini görmesini sağlayın. Sırası gelene kadar onun da beklemesi gerektiğini söyleyin.
Yemekte, herkesin tabağına mutfakta yemek koymak yerine, servis tabağını sofrada bir kişiden diğerine iletin. Yardıma ihtiyacı olursa destekleyin, herkesin sırayla yemek alabilme fırsatına sahip olduğunu görecektir.
Sıra beklediği zamanları bol bol pekiştirin çocuğunuzu bekleme davranışı için övün.
Çocuğunuzla sıra beklemesini gerektiren sek sek, ip atlama, masa oyunları gibi oyunlar oynayın. Sıra bekleme veya paylaşma konularında sözel hatırlatmalarda bulunun. Bazen sıranın ilki olmasını sağlayın. Bekledikçe bu durumu pekiştirin.
****Bezirgan Başı Oyunu
Çocuklar çeşitli tekerlemeler aracılığı ile aralarından iki kişiyi seçerler. Bu iki kişi bezirgan başı olur ve kendilerine bir isim verirler (biri kırmızı- diğeri yeşil, biri elma- diğeri armut vb.). Karşılıklı olarak el ele tutuşarak bir kapı oluştururlar. Daha sonra diğer çocuklar bir kervan misali ardı ardına sıralanır ve bezirgan başı olan çocukların oluşturduğu kapının içinden sırayla geçerler. Bu sırada oyunun şarkısı söylenir.
“Aç kapıyı bezirgan başı, bezirgan başı, Kapı hakkı ne verirsin ne alırsın? Arkandaki yadigar olsun, yadigar olsun. Bir sıçan, İki sıçan, Üçüncüde kapan”
Bezirgan başı olan çocuklardan biri, kapının içinde kalan çocuğun kulağına, kendilerine verdikleri isimleri söyler (kırmızı – yeşil, elma- armut). Kapının içindeki çocuk hangi bezirganın ismini söylerse, onun arkasına geçer . Oyun son çocuğuna kadar böyle devam eder.
Oyunun ikinci aşamasına geçildiğinde, iki grubun ortasında bir çizgi koyulur ( sınır olduğunu belli etmek için bir örtü de olabilir) bir halatı tutarak çekişmeye başlarlar. İlk hangi grup çizgiyi geçerse o grup oyunu kaybeder. Ya da birbirlerine kenetlenerek çekişmeye başlarlar. İlk hangi grup bırakırsa o oyunu kaybeder.
Dil Gelişim Alanı
Birbirinden Bağımsız İki Emri Yerine Getirebiliyorum.
Gün boyunca çocuğa tanıdığı nesneler veya düşünceler hakkında birbirinden bağımsız, basit emirler verin. Örneğin “Lütfen oyuncak kutunu kapat ve bana kitabını getir.” veya “Lütfen topu al ve kapıyı kapat.” Yönergeyi uyguladığını için çocuğa teşekkür edin. Eğer çocuk yönergeyi uygulamazsa, etkinliği onunla beraber yaparken yönergeyi tekrarlayın.
Tek bir yönergeyle başlayın, bunu yapabildiğinde ikinci bir yönerge ekleyin.
Oyun zamanı çocuğun yönergeyi takip etmesini ilginç hale getirebilmek için çeşitli fiziksel etkinlikler kullanın. Çocuktan sizi dikkatle dinlemesini ve söylediğiniz şekilde hareket etmesini isteyin. Örneğin “ Kapıya kadar zıpla ve kapıyı üç defa çal” veya “Bir defa kocaman zıpla sonra otur.” Çocuğa size yönergeler vermesi için fırsat tanıyın.
Çocuğun doğru duyduğundan emin olmak için yönergeyi yapmadan önce size ne yapacağını anlatmasını sağlayın.
Özbakım Alanı
Bilinen Tehlikelerden (Örneğin , Kırık Cam) Sakınabiliyorum.
Öncelikle bilmediği tehlikelerin neler olduğunu tespit edin. Adım adım hepsini anlatarak öğretin. Örneğin mutfakta ocağın tehlikeli olduğunu ateşin elini yakabileceğini, canının acıyabileceğini anlatın.
Beraber kitaplara bakarken tehlikeli olabilecek tanıdığı nesneleri ona gösterin ve çocuğunuzun bu nesnelerin neden tehlikeli olabileceğini anlatmasını sağlayın. Ayrıca çocuğunuzun da tehlikeli nesneleri size göstermesini ve anlatmasını da isteyebilirsiniz.
Çocuğunuz size gösterip “O sıcak” , “O keser” vb. tehlikeleri açıklayan cümlelerini “Evet o…. (canını acıtır, elini yakar, elini keser vb.) dır” şeklinde onaylayın, dikkatli olmasını pekiştirin.
Bilişsel Gelişim Alanı
Bildiğim Bir Hikaye veya Televizyon Programındaki İki Kişi veya Olayı Anlatabiliyorum.
Basit ve ilginç hikayeler anlatın, okuyun ve tekrar okuyun. Hikayeler hakkında çocuğunuz ile konuşurken ona hikayenin içinden sorular sorun. Örneğin “Köpeğin adın neydi?” , vb.
Çocuğunuzun hikayeyi tanıdıklara anlatmasına izin verin. Anlatırken zaman zaman desteğinize ihtiyaç duyabilir bu noktalarda destekleyin. Çabalarını övün…
İlgisini çeken hikayeleri bulun, okurken arka sayfaya geçmeden önce sonrasında ne olacağını sorun ve cevap vermesini sağlayın.
Televizyondan izlediği ve sevdiği programları onunla birlikte izleyin. İzledikleri ile ilgili sorular sorun ve anlatmasını sağlayın.
Fiziksel Gelişim Alanı
Üç Parçalı Yapbozu veya Şekil Tahtasını Tamamlayabiliyorum.
Bir fotoğraf veya dergi resmini 3-4 parçaya keserek yapboz yapın. Parçaların şekillerini basit tutun. İki kare bir dikdörtgen gibi çocuğa şekilleri birer birer verin. Gerekirse nereye koyacağını işaret edin ve elini yönlendirin.
Şekil tahtası kullanırken parçaları birer birer çıkarıp yerine yerleştirmesi için çocuğa verin. Gerekirse her şekli koyacağı doğru deliği çocuğa gösterin. Kare- Daire-Üçgen gibi basit şekillerle başlayın. Sonra karmaşık şekillere geçin. Şekil kutuya girerken ses çıkaran şekil kutusu çocuğun daha çok ilgisini çekebilir.
Şekil tahtası kullanırken çocuğun şekilleri girdiği deliklerde parmaklarını gezdirmesini ve hissettiği yere uyan şekli bularak koymasını sağlayın.
Parçaları uygun boşlukların üzerine veya yanına koyun ve çocuktan yerleştirmesini isteyin.
Tahtadan yapılmış parçaları daire kare ve üçgen olan, iri bir yapboz kullanın. Her parça kolayca tutulsun diye üzerine tokmak (tutamak) takın. Parçaları çıkarın (veya bırakın çocuk çıkarsın). Yerleştirmesi için çocuğa tek tek verin.
4-5 Yaş Arası
Sosyal Gelişim Alanı
Başkaları İçin Şarkı Söylüyor, Dans Edip Şiir Okuyorum.
Çocuğunuza tekerleme okuyun büyük olasılıkla kendi sevdiklerini size tekrarlatacaktır. Tekerlemeleri dinlemesini de sağlayabilirsiniz.
Çocuğunuz bir tekerlemeyi birçok kez duyduktan sonra tekerlemeyi siz de söyleyin ve çocuğunuzun her satırın son kelimesini tekrarlatın. Yavaş yavaş çocuğunuzun söylemesi gereken kelimelerin sayısını arttırın.
Kuklalar tekerleme veya şarkı öğrenmede çok yararlı olabilir, çocuğunuz kuklalara öğretmeye çalışırken, kendi de öğrenmeye devam edecektir.
Öğrendiklerini göstermesini sağlayabileceği bir ortam yaratın ve çocuğunuzdan öğrendiği tekerlemeyi, şarkıyı söylemesi konusunda cesaretlendirin. Çabalarını pekiştirin.
Arkadaşlarıyla beraber yapılan gösterilere katılması konusunda çocuğunuzu destekleyin, evde de çalışmaları tekrar edin. Ya da benzer şekilde ufak bir gösteri tanıdığı çocuklarla yapmasını sağlayabilirsiniz.
Dil Gelişim Alanı
Zıtlıklarla İlgili Karşılaştırmalarda En Son Kelimeyi Söylüyorum.
Günlük yaşamımızda gerçekleşen olayları anlatırken zıt anlamlı kelimeleri kullanın. Örneğin “Gece oldu yatma zamanı. Gece uyuruz. Sabah olunca kalkarız.” Sonra sabah olunca neler yaptığınız hakkında konuşun. Çocuğunuz bu olguyu anladıktan sonra olayları karıştırarak oyun kurun. “Gece oldu kalkma zamanı.” veya “Sabah oldu uyku vakti. ” Sizi düzeltip düzeltmeyeceğine bakın, sizin yanlış söyleminize ona komik gelebilir ya da sizi düzeltebilir, bu duruma gülerek tepki verin “a aaa yanlış mı söylemişim” gibi tepki vererek durumu doğallaştırabilirsiniz.
Çocuğunuzun boşluk doldurma şeklinde cümleleri tamamlamasını sağlayın. Aşağıdaki gibi örneklerden yararlanabilirsiniz.
“Amca erkektir, hala…. .. ……dır.”
“Yazın hava sıcaktır, kışın …..….dur.”
“Gündüz uyanığız, gece……….”
“Ağaç büyüktür, karınca………..tür.”.
Özbakım Alanı
Sırtım Boynum ve Ensem Hariç Kendimi Yıkayabiliyorum.
Öncelikle kaymasını önleyecek bir tedbir aldıktan sonra sıra ile nereyi yıkaması gerektiği konusundan sözel olarak yönlendirme yapın.
Beklediğiniz gibi yıkayamazsa önce ona gösterin, ardından denemesi için fırsat verin çabalarını pekiştirin. Çocuğunuz için onun kullanabileceği ve seveceği gibi bir banyo süngeri almak teşvik edici olacaktır.
Kendi başına yıkanmaya devam ettikçe banyoda oyun oynayabileceği zaman dilimleri yaratabilirsiniz. Böylece kendini yıkamak onun için eğlenceli olacaktır.
Banyo yaptıktan sonra seveceği bir etkinliğinin olması banyoda geçireceği zamanı ayarlaması konusunda yardımcı olacaktır. Banyosunu yapıp etkinliğe yetişmek gibi bir amacı olsun.
Bilişsel Gelişim Alanı
Beş Dokunun Yapısını İsimlendirebiliyorum.
Farklı yapıda ve dokuda olan nesnelerin dokusunu isimlendirin. Sonrasında çocuğunuzun nesnelere dokunmasını sağlayın ve ona sorun. Dokuları inceleyip isimlendirmesini yapsın, öğrendikten sonra bunu bir oyuna çevirin.
İçi görünmeyen torbanın içinde sert, yumuşak, tırtıklı, tüylü, pürüzlü vb. farklı dokulara sahip nesneler olsun. Torbanın içene elini soksun ve nasıl bir dokuda olduğunu dokunarak anlatmaya çalışsın. Ardından nesneyi torbadan çıkarıp bakın, doğru bildiğinde çocuğunuzu pekiştirin. Bu oyunun benzerini gözleri kapalı da oynayabilirsiniz.
Fiziksel Gelişim Alanı
Yön Değiştirerek Koşabiliyorum.
Çocuğa nasıl koşacağını ve yön değiştirmek için nasıl döneceğini gösterin.
Bant, ip veya işaret kalemi kullanarak çocuk için bir koşu yolu hazırlayın. Yolu çocuğun dönerek yön değiştirmesini gerektirecek şekilde düzenleyin.
Diğer aile bireyleri veya komsu çocuklarıyla “elim ucu sende” veya mendil kapmaca gibi koşma içeren oyunlar oynayın.
Yönlendirme için “sol” ve “sağ” komutlarını vermeyi deneyin. Örneğin, oyun oynarken çocuğa “sola koş, sağa koş, sola koş” deyin. Çocuğun komutları uymasını pekiştirmek için onunda emir veren kişi olmasına izin verin. Benzer şekilde “ağaca koş, salıncağa koş, babaya koş” gibi iki üç bölümle emirler kullanarak oyunlar oynayın.
5-6 Yaş Arası
Sosyal Gelişim Alanı
Başkalarına Oyunun Veya Etkinliğin Kurallarını Anlatabiliyorum.
Çocuğun oyun oynamayı bildiğinden emin olun. Ona lider veya öğretmen olabileceğini söyleyin ve ondan diğer çocuklara oyunun nasıl oynanacağını göstermesini isteyin. Gerekirse sözel ipuçları verin.
Çocuğa bir etkinliği gösterin ve ne yaptığınızı ona anlattırın veya bir sonra ne yapılması gerektiğini sorun. Sonra etkinliği çocuğa yaptırın ve yaptıklarını size anlatmasını sağlayın. Gerekirse bir sonra ne olacağını ona gösterin. En sonunda çocuğun bütün aileye etkinliği anlatmasına izin verin. Çocuğu övün.
Dil Gelişim Alanı
Basit Fıkralar Anlatabiliyorum.
Çocuğa basit bir fıkra anlatın. Bunu arkadaş ve akrabalara anlatması için cesaretlendirin.
Çocuğa basit bir bilmece kitabı okuyun. Cevaba bakmak için sayfayı çevirmeden önce cevabı tahmin etmesi için ona yeterli süre verin. Bazı bilmece örnekleri : (1) kuşlar neden güneye uçar? Cevap: Yürümek için çok uzak olduğundan. (2) yağmur yağarken ne açılır? Cevap: Şemsiye. Sizin bahçe duvarınıza bir fil ne zaman oturur? Cevap: Yeni bir duvar örme zamanı.
Yetişkinlere çok fazla bir şey ifade etmese bile çocuklar genelde kendileri fıkra uydurmaktan hoşlanırlar. Bu fıkra denemeleri sırasında sabırlı ve müsamahalı olun, yaratıcılığını teşvik etmek için çocukla beraber gülün.
Özbakım Alanı
Duruma ve hava şartlarına uygun giyecek seçebiliyorum.
Çocuğunuzun günlük giysilerini seçmesine izin verin. İyi seçim yapınca onu övün.
Katalogların giysi bölümüne veya resimli kitaplara bakarak bazı giyecekleri ne zaman, nerede giyebileceği hakkında konuşun. (paltolar, yağmurluklar, mayolar, elbiseler)
Kağıt bebekler kullanın. Çocuğa özel bir gün anlatın ve çocuğun o güne uygun giyisi seçmesini sağlayın.
Başlangıçta, çocuğa 2-3 giysi gösterip seçmesini isteyin. Beceri kazandıkça kendi başına seçim yaptırın. Eğer seçimi uygun değilse neden uygun olmadığını anlatın ve daha iyi bir seçim yapmasına yardımcı olun.
Bilişsel Gelişim Alanı
Haftanın Günlerini Sıra İle Söyleyebiliyorum.
Çocuğun gün sıralamasına alışabilmesi için haftanın günlerini gösteren bir takvimi odasına asmasına izin verin. Çocuğu takvime farklı günlerde yaptığı etkinliklerin (okula gittiği günler için bir otobüs veya oyun bahçesine gittiği günler için bir salıncak) resimlerini çizmesi için cesaretlendirin. Ayrıca yaş günleri, bayramlar, veya diğer özel günler için takviminde çıkartmalar kullanabilir.
Belirli işleri haftanın hangi gününde yaptığınızı anlatın. Örneğin : ‘’pazartesi günü çamaşır yıkarız. Salı günü kurabiye yaparız. Çarşamba günü ………… ‘’ vs. gibi. Günleri sırasıyla söylemek, çocuğunuzun öğrenmesine yardımcı olacaktır.
Siz ve çocuğunuz haftanın günlerini sırasıyla söyleyebileceğiniz bir şarkı yapabilirsiniz ve beraberce söyleyerek sırayı öğrenmesini kolaylaştırabilirsiniz.
Haftanın günlerinin birkaç tanesini söyleyin ve gerisini ona tamamlatın. Zamanla siz söylediğiniz günleri azaltarak onun daha fazlasını söylemesini sağlayın. Eğer zorlanıra ismi söyleyin ve ona devam ettirin. Gerekirse kelimenin ilk sessiz harfini söyleyin.
Çocuğa haftanın günleri hakkında bir kitap okuyun veya pazen tahta kullanın ve bir hikaye yaratın.
Fiziksel Gelişim Alanı
Makasla Basit Şekilleri Kesip, Yapıştırıyorum.
Kurabiye kalıpları, yapboz parçaları, kavanoz kapakları veya küçük kutular gibi basit geometrik şekiller kullanın. Çocuktan kalemle şekillerin etrafını çizerek, kağıda kalıplarını çıkarmasını ve sonra kesmesini isteyin. Çocuk aynı şeyleri başka bir kağıdın üzerine çizerek, kestiği şekilleri bunların üzerine yapıştırmak isteyebilir.
Çocuğun dergilere bakıp beğendiği şekilleri kesmesine izin verin. Birkaç yaprak kağıdı bir araya zımbaladıktan sonra çocuğun çok sevdiği resimleri bu sayfalara yapıştırmasını sağlayarak “Sevgili resim kitabım” diye bir albüm hazırlayın.
Çocuğu renkli kağıtlardan renkli kağıtlardan değişik şekiller kesip, başka bir kağıt üzerine yapıştırarak resim yapmaya teşvik edin.
Kırmızı ve mavi kağıttan daire, kare ve üçgenler kesin. Çocuğa kırmızı daireyi kırmızıyla çizilmiş daire şeklindeki çerçevenin içine, mavi daireyi mavi çerçevenin içine vs yapıştırtın.
Oyuncak kataloğu veya dergilerdeki resimlerin etrafına kalın keçeli kalemle üçgen, daire veya kare şekiller çizin çocuğun bunları keserek bir deftere veya resim kağıdına yapıştırmasını sağlayın.