Maske Kullanımında Davranışsal Öneriler

Bilindiği üzere tüm dünya Covid-19 gerçeğini deneyimlemekte ve bu alandaki mücadelesini sürdürmektedir. Dünya Sağlık Örgütüne göre Covid-19 ile mücadelede en etkili önlemlerden biri maske kullanmaktır. Maske kullanmak virüsün yayılmasını önleyerek, hastalığa yakalanma riskini azaltmaktadır.

Yeni normalleşme süreciyle beraber maske kullanımı bu kadar hayati bir zorunluluk haline gelmişken maske takmakta zorlanan, takmak istemeyen başta otizmli çocuklarımız olmak üzere özel gereksinimli tüm çocuklarımızın maske kullanımına yardımcı olmak için bazı çalışmalar yapmak gerekiyor.

Normal gelişim gösteren bireyler için bile maske takmak nefes alıp verme konforunu etkilediğinden çok sıcak karşılanmamakta ancak zorunluluktan dolayı kullanılırken, gözle görülemeyen bir virüsten korunmak için maske takılmasının gerektiğini duyusal hassasiyetleri olan otizmli çocuklarımıza anlatmak ve maske kullanmalarını sağlamak bazen zor olabiliyor.

Bu nedenle özel çocuklarımıza maske kullanma becerisini kazandırmak için dikkat edilmesi gereken önerileri sizinle paylaşmak istedik. Böylece siz de çocuğunuzun gelişimsel düzeyine göre önerilerimizden bir ya da birkaçından yararlanabilirsiniz.

  1. Konuşun: Otizmli bazı çocuklar ve diğer özel gereksinimli çocukların bir kısmı yaşanılan bu sağlık sorununu anlamayabilirler. Yüz maskesinin ne olduğunu, neden şu anda gerekli olduğunu ve nasıl giyileceğini çocuğunuzla konuşmak için sakin olduğu bir zamanı seçin ve ona anlatın.
  2. Açık ve net olun: Virüsün yayılmasında maskenin nasıl koruyucu bir araç olduğunu anlatırken somut bir dil kullanın. Örneğin; Maskelerimiz olmazsa ağzımız ve burnumuz virüsü yakalayıp eve getirebilir. Ağzımıza ve burnumuza yakalanan virüsler eve geldiğimizde ailemize ve sevdiklerimize uçarak gidebilirler. Bunu istemediğimiz için maske takmalıyız.
  3. Sosyal bir öykü oluşturun: Çocuğunuzun anlayabileceği bir dil kullanılmasına özen göstererek onun durumuna özgü (maske mi takmak istemiyor, maske takıyor ancak uzun süre mi kullanmıyor, maskeden mi korkuyor, vb.) kısa, mesajı net özgün ifade eden bir hikaye yazın ve ona okuyun.
  4. Maske takmayı öğretin: Araştırmalar gösteriyor ki, birçok problem davranışın temelinde istenen davranışı yapmak istememe değil, yapmayı bilememe yatmaktadır. Şöyle ki, çocuğunuz maske takmaya tepki veriyorsa maske takmak istemediği için değil, maskeyi nasıl takacağını bilemediği için tepki gösteriyor olabilir. Maske takmayı da çalışılması gereken bir beceri olarak düşünüp basamaklandırmak gerekebilir ve bu basamakları aşama aşama çalışmak gerekebilir. Örneğin;
  • Maskeyi tutmak (İlk aşamada sadece eline alıp incelemesi beklenebilir)
  • Maskeyi yüzüne doğru getirmek
  • Maskeyi yüze dokundurmak
  • Maskenin lastiklerini kulaklara takmak
  • Maskeyi ağzı ve burnu kapatacak şekilde takmak

Yukarıdaki basamakları çalışırken çocuğunuzun toleransını arttırmak için görsel veya işitsel zamanlayıcılar kullanmak maskenin yüzde kalma süresini arttırmada çok etkili olabilir. Soyut bir kavram olan zamanı somutlaştırmak otizmli çocuklar için etkili bir yoldur.

  1. PekiştirinJ: Maske takmayı öğretirken çocuğunuzun her çabasını güzel sözlerle, yiyecek veya etkinliklerle pekiştirin. Pekiştirin ki davranışı yapmaya devam etsin.
  2. Kişiselleştirin: Eğer çocuğunuzun çok sevdiği bir çizgi film karakteri vs. varsa maskesinin üzerine bu karakterin resmini çizmek maske takmasını sağlayabilir veya maske takma süresini uzatabilir.
  3. Sevdiği etkinliklerden yararlanın: Çocuğunuza en sevdiği etkinliği yapması için maske takması gerektiğini söyleyin. Örneğin, sevdiği bir videoyu izlerken, salıncakta sallanırken maske takmasını isteyin. ‘Önce maske sonra video’ gibi kısa-net ifadeler kullanabilirsiniz. Bu, alışkanlık oluşturmasına yardımcı olmanın yanı sıra dikkatinin dağılmasında da iyi bir rol oynayabilir.
  4. Kısa gezi: Çocuğunuzun maskeyi ilk taktığında yapacağı gezinin süresinin ilk önce kısa olmasına, zamanla da uzatılmasına dikkat edin.
  5. Genelleyin: Çocuğunuz maske takmayı öğrendiğinde genellemeyi unutmayın. Tek bir tip maske kullanması, öğrendiği anlamına gelmeyeceği için birden fazla çeşitte maske takmasını sağlayarak bu beceriyi öğrendiğinden emin olun.

Elif Sanal Çalık

Psikolog/Aile Danışmanı- UDA Bilim Uzmanı

*Yukarıda yazı ‘Helping Individuals with Autism Wear Face Masks’ adlı makaleden yararlanılarak oluşturulmuştur.